24.05.2023 ж.

жағдай бойынша

жоба

2024-2028 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының

машина жасау саласын дамыту жөніндегі кешенді жоспар

1.    Кіріспе........................................................................................................ 1

1.1.     Саладағы, оның ішінде секторлар бөлінісіндегі ағымдағы жағдайды талдау   3

1.2.     Мақсаты, негізгі міндеттері және күтілетін нәтижелері............. 19

1.3.     Іске асырудың негізгі бағыттары мен механизмдері....................... 20

1.4.     Кешенді жоспардың нәтижелері..................................................... 34

2.    2024-2028 жылдарға арналған машина жасау саласын дамыту жөніндегі кешенді жоспардың жобасы..................................................................................... 37

____________________

1. Кіріспе

1. Саладағы, оның ішінде секторлар бөлінісіндегі ағымдағы жағдайды талдау

2017-2021 жылдары машина жасау саласында мынадай нәтижелерге қол жеткізілді.

Өндіріс номиналды мәнде 2,2 есеге 2,4 трлн теңгеге дейін ұлғайды, оның ішінде автомобиль жасау секторына 715 млрд теңге (30%), машина жасаудың қалған секторларына - 1 671 млрд теңге (70%) тиесілі. 

Экспорттың 3 есе өсуі 1,9 млрд АҚШ долларына дейін.

Ел экономикасындағы (ЖІӨ құрылымындағы) машина жасау саласының үлесі 1,0% – дан 1,5% - ға дейін, өңдеуші өнеркәсіпке-8% - дан 11% - ға дейін ұлғайды.

Салада 3 мыңнан астам машина жасау кәсіпорны жұмыс істейді, онда 115 мыңға жуық адам жұмыс істейді.

Қазақстан Республикасының машина жасауын шикізат пен жиынтықтауыштар кіре берісте түсетін толық циклді кәсіпорындар, ал шығыста дайын өнім (өндіріс ерекшелігіне байланысты), сондай-ақ әртүрлі локализация деңгейлері бар құрастыру өндірістері ұсынады.

2021 жылдың қорытындысы бойынша машина жасау саласының еңбек өнімділігі бір қызметкерге 25,7 мың АҚШ долларын құрады.

Саланың негізгі капиталына 65 млрд теңгеден астам инвестиция салынды (150 млн АҚШ доллары), 245 млн АҚШ долларынан астам тікелей шетелдік инвестициялар тартылды.

Сонымен қатар, машина жасау әлеуетін дамыту және саланың ішкі және сыртқы нарықтарында отандық өндірушілердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мынадай факторлармен шектеледі.

Салада машина жасау өнімдері өндірісінің жыл сайынғы жалпы өсуі аясында импортқа айтарлықтай тәуелділік сақталуда.

ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша, еліміздің барлық импортының шамамен 40% - ы машина жасау өнімдері болып табылады (2021 жылы 41,4 млрд АҚШ долларының 16,4 млрд доллары[6]). Қазақстанның машина жасаудың ішкі нарығы отандық өндіріспен небәрі 20% қамтамасыз етіледі.

5 жылдық кезеңде машина жасау өнімінің импорты 17 610 млн АҚШ доллары сомасына (мойынтіректер, қозғалтқыштар, техникаға арналған қосалқы бөлшектер, турбиналардың бөліктері, теміржол арбалары және т. б.) немесе әкелінген тауарлардың жалпы көлемінің 25% - состо және дайын өнім импортынан (автомобильдер, ауыл шаруашылығына арналған техника, мотоциклдер, лифттер) тұрды, күрделі тұрмыстық және кеңсе техникасы, өздігінен жүретін бұрғылау машиналары және т.б.) 75% үлесін алатын 55 731 миллион АҚШ долларына жиынтықтауыштардан тұрды.

ЕАЭО нарығының машина жасау өнімдерінің жалпы импорты 2021 жылы (Қазақстан Республикасын есептемегенде) 141,2 млрд АҚШ долларын құрады, онда Ресей ең көп үлесті 92% (130,3 млрд АҚШ доллары), Беларусь – 6% (8,3 млрд АҚШ доллары), Армения және Қырғызстан 1% (1,2 және сәйкесінше 1,1 миллиард АҚШ доллары). Бұл ретте Ресей импорттайтын негізгі өнім мыналар болып табылады: ұялы телефондар, ноутбуктер, қозғалтқыш көлемі 1,5-3,0 мың см³ болатын көлік құралдары, модемдер, бекіту арматурасы, көлік құралдары мен олардың бөлшектеріне арналған шанақтар, кернеуі 100 В аспайтын электр тарату аппаратурасы, толық айналмалы машиналар және т.б. Осылайша, макроөңір деңгейінде машина жасау өнімдерін өткізудің елеулі әлеуеті бар.

Алайда, жағдай қазіргі геосаяси жағдаймен, Ресей Федерациясына, Қазақстанның негізгі сауда серіктесіне қатысты санкциялық шаралармен, жаһандық және аймақтық тауар жеткізу тізбегі бұзған жоғары инфляциялық күтулермен және тәуекелдермен күрделене түседі.

Отандық машина жасау өнімдері әлемдік нарықта жеткіліксіз ұсынылған (2021 жылы 0,02%). Салыстыру үшін, ресейдің машина жасау өнімдерінің әлемдік экспортындағы үлесі-0,3% (2014 жылдан бастап қолданылып жүрген санкцияларды ескере отырып), Корея – 4,6%, АҚШ – 8,3%, Германия – 9,6%, Қытай – 20%. Бұл осы елдерде ҒЗТКЖ-ны айтарлықтай қаржыландыруға байланысты.

ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша 2017-2021 жылдар аралығында ҒЗТКЖ жүргізуге арналған өңдеу өнеркәсібіндегі ішкі шығындар 12,3 млрд теңгені құрады, онда негізгі көлем соңғы екі жылда келді (2020 жылы 2,5 млрд теңге және 2021 жылы 4,4 млрд теңге). Өңдеу өнеркәсібіндегі машина жасау саласының ҒЗТКЖ шығындарындағы төмен үлесін, небәрі 2,3 млрд теңгені немесе 18,8% атап өткен жөн, ал металлургия саласына 2,8 млрд теңге немесе ҒЗТКЖ шығындарының жалпы көлемінің 22,6% - ы жұмсалды.

Саладағы негізгі өндірістік қорлар жаңартуды қажет етеді. ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша машина жасауда жабдықтың тозу дәрежесі сала бойынша орта есеппен 37-40% құрайды, яғни негізгі қорлардың техникалық жай-күйі күшейтілген бақылауды, жаңғыртуды немесе реконструкциялауды талап етеді. Алайда, бұл банктік несиелеудің жоғары ставкаларына, кәсіпорындардың қайта несиеленуіне, кепіл базасының болмауына байланысты қиын.

Машиналар мен технологиялық жабдықтардың физикалық тозуының жоғары деңгейі техникалық әлеуетті төмендетеді, ескі және тозған техниканы жұмыс күйінде ұстау шығындарының өсуін арттырады, өндіріс тиімділігін төмендетеді, дайын өнімнің бірлігіне өзіндік құнын арттырады және нәтижесінде отандық өнімнің бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді.

Бірінші кезекте шағын және орта бизнесті, оның ішінде Өнеркәсіпті дамыту қорының желісі бойынша отандық өндірушілердің қатысуымен машина жасау саласында қолданыстағы өндірістерді дамыту және жаңа өндірістер құру үшін басым және қолжетімді (шарттар, мерзімдер және кепіл базасына қойылатын талаптар бойынша) қаржыландыруды қамтамасыз ету мәселесі өзекті болып қалуда.

Теміржол машиналарын жасау

Темір жол машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017-2021 жылдары 3,3 есеге – 104,5-тен 340,4 млрд теңгеге дейін өсті. Машина жасаудағы сектордың үлесі 8,1% – дан 11,5% - ға дейін, өңдеуші өнеркәсіп құрылымында-0,6% - дан 1,3% - ға дейін өсті.

Сектордағы экспорт көлемі 3,5 есеге – 62,9 млн АҚШ долларынан 220,8 млн АҚШ долларына дейін өсті. Экспорттың негізгі тауарлары цилиндрлік роликті мойынтіректер мен теміржол локомотивтері болып табылады.

Сектор импортының көлемі 1,6 есеге – 499 млн АҚШ долларынан 810,4 млн АҚШ долларына дейін өсті. Машина жасау импортының жалпы көлеміне сектор импортының үлесі 2017 жылғы 4,6% - дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 4,9% - ға дейін өсті.

2017-2021 жылдары негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі 52,6% – ға-28,1-ден 13,3 млрд теңгеге дейін қысқарды.

Теміржол машиналарын жасау негізінен теміржол локомотивтерін, жылжымалы құрамды және олардың компоненттерін (мойынтіректер, доңғалақтар, осьтер және т.б.) өндірумен ұсынылған, бұл талданатын кезеңдегі шығарылымның өсу тенденциясын көрсетеді.

Сонымен қатар секторды талдау бірқатар проблемалық мәселелерді анықтады:

- теміржол машина жасау секторы кәсіпорындарының техникалық қарулануының жеткіліксіздігі;

- тартқыш және жылжымалы құрамдардың жоғары тозу үлесі (орташа тозу ≈ 70% құрайды);

- өндірушілерде өндірісті жүзеге асыру үшін қажетті көлемде конструкторлық және техникалық құжаттамаға құқықтардың болмауы (қарызға алынған құжаттама бойынша өнімді пайдаланғаны және дайындағаны үшін жыл сайынғы роялти төлеу, шығарылатын өнімнің өзіндік құнының ұлғаюына және оның бағалық бәсекеге қабілеттілігінің жоғалуына әкеледі);

- теміржол өнімдерін сертификаттауға арналған сынақ алаңының болмауы, бұл құрастыру өндірістерін, соның ішінде жылжымалы құрамның жаңа түрлері мен модельдерін оқшаулауды арттыру үшін өнімдерді игеру кезінде Ресей Федерациясында сертификаттауға мәжбүр етеді;

- жылжымалы құрамға қажеттілікті ұзақ мерзімді жоспарлаудың болмауы, оның ішінде оны жөндеу және техникалық қызмет көрсету, бұл офтейк-келісімшарттар мен жылжымалы құрамды, сондай-ақ оған қызмет көрсету және құрылыс үшін қосалқы бөлшектер мен компоненттерді жеткізуге ұзақ мерзімді шарттар жасасуды тежейді;

– вагонның қосалқы бөлшектері мен компоненттерін қабылдаудың екі еселенген шығындарына байланысты өнімнің жоғары құны (Ресейге экспорттау кезінде «ИЦ ПВК» ЖШҚ «ИЦЖТ» ЖШС таңбасын мойындамайды және екі ұйымнан қабылдау шығындары өнімнің өзіндік құнына түседі, бұл отандық өндірушілердің бағалық бәсекеге қабілеттілігін төмендетеді).

Тау-кен металлургиялық машина жасау

Тау-кен металлургиялық машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017 жылдан 2021 жылға дейін құндық мәнде 1,3 есе – 22,1-ден 29 млрд теңгеге дейін өсті.

Сектордағы экспорт көлемі құндық мәнде 37%-ға - 80,5 млн АҚШ долларынан 50,4 млн АҚШ долларына дейін төмендеді.

Сектор өнімі импортының көлемі құндық мәнде 21,8%-ға - 863,9-дан 1 052,2 млн АҚШ долларына дейін өсті.

Машина жасау импортының жалпы көлеміне сектор импортының үлесі 2017 жылғы 7,4% - дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 6% - ға дейін төмендеді.

Бұл ретте импорт бойынша абсолютті мәндер сектордағы экспорт көлемінен ондаған есе артық (2017 ж. – 10,7 есе, 2018 ж. – 21,5 есе, 2019 ж. – 14,9 есе, 2020 ж. – 18,7 есе, 2021 ж. – 20,9 есе).

Осыған байланысты импортты өз өндірісінің аналогтарымен алмастыру мәселесі ішкі нарықты қанықтыру үшін де, экспортқа шығу үшін де өте өзекті міндет болып табылады.

Бүгінгі таңда Қазақстандағы сектор кәсіпорындары, ең алдымен, ішкі нарыққа және жерасты жұмыстарында бұрғылау-жару жұмыстарын механикаландыруға арналған техникалық құралдар мен қосалқы мақсаттағы машиналар өндірісіне бағдарланған. Негізінен жұмыс істеп тұрған өндірушілер тау-кен-шахталық, карьерлік, байыту және металлургиялық қайта бөлудің қосалқы тораптары мен бөлшектерін, түсті және қара металлургияны, цистерналарды шығарады, сондай-ақ грейдерлерді отандық өндіруші саланың қажеттіліктеріне бейімдеумен айналысады. Машиналардың қалған түрлері (тиеу, көлік, бұрғылау) үшінші елдерден және ТМД-дан импортталады.

Сектордың негізгі капиталына инвестициялар көлемі 5 жыл ішінде құндық мәнде 5 699 млн теңгеден 212 млн теңгеге дейін төмендеді.

Тау-кен металлургиялық машина жасау секторы өндірушілерінің проблемалық мәселелері негізінен жүйелі сипатқа ие:

• 2017-2021 жылдары сектор бойынша орта есеппен негізгі өндірістік қуаттардың тозуының жоғары дәрежесі 50%-дан асты;
• импортталатын өнімнің көлемі ішкі өндіріс көлемінен 16 есе артық;
• жер қойнауын пайдаланушылардың стандартталмаған тауарларды тауар биржалары арқылы сатып алуы;
• тау-кен өндіру секторының тұтынушылары тарапынан тау-кен металлургиялық машина жасау өнімдеріне қажеттілік бойынша ақпараттың болмауы;
• секторда өнеркәсіптік құрастыру туралы келісімдер жасасу тетігінің болмауы.

Мұнай-газ машина жасау

Мұнай – газ машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017 жылдан 2021 жылға дейін құндық мәнде 34,1% - ға-24,6-дан 33,0 млрд теңгеге дейін өсті. Машина жасау саласындағы сектордың үлесі 3,6%- дан 1,6%- ға дейін, өңдеу өнеркәсібі құрылымында-0,3% - дан 0,2%- ға дейін төмендеді.

Мұнай-газ машина жасау Қазақстан аумағында ірі мұнай кен орындарының болуына байланысты машина жасаудың негізгі секторларының бірі болып табылады.

Мұнай-газ кәсіпорындары екі секторға бөлінеді: мұнай операторлары және квазимемлекеттік сектор кәсіпорындары.

Талданған кезеңде сектордағы экспорт көлемі бірдей деңгейде қалды, бірақ 2021 жылғы экспортты салыстыра отырып, 2020 жылға қарай құндық мәнде төмендеу 6,7% - ға төмендеді.

Секторда отандық кәсіпорындарды тиеу үшін айтарлықтай резерв және өз өндірістерін дамыту үшін әлеует бар.

Мұнай-газ машина жасау өнімдері импортының көлемі құндық мәнде 4% – ға-790,5-тен 822,7 млн АҚШ долларына дейін өсті. Сектор импортының машина жасау импортының жалпы көлеміне қосқан үлесі 7% - дан 5% - ға дейін төмендеді. Бұл ретте импорт бойынша абсолютті мәндер сектордағы экспорт көлемінен ондаған есе артық (2017 ж. – 27,1 есе, 2018 ж. – 31,9 есе, 2019 ж. – 49,5 есе, 2020 ж. – 77 есе, 2021 ж. – 28,1 есе).

Сектордың негізгі капиталына инвестициялар көлемі 43,6% – ға - 663 - тен 374 млн теңгеге дейін төмендеді, бұл басқа крандар, клапандар мен желдеткіштер өндірісіне инвестициялардың төмендеуімен байланысты-номиналды қысқару 48,7% құрады, бұл ретте инвестициялар құрылымындағы бұл өнім негізгі үлесті-72% алады.

2017-2021 жылдары секторда негізгі өндірістік қуаттардың тозу деңгейі айтарлықтай жоғары, орта есеппен 80% - ға жуық.

Секторда мынадай проблемалық мәселелер бар:

- сектордың машина жасау өнімдерінің үлкен көлемі мұнай-газ компаниялары сатып алатын жұмыстарда жасырылған;

- мердігерлер өздерінің келісімшарттық міндеттемелерін орындау мерзімінің басынан аяғына дейін орындаған кезде тапсырыс беруші тарапынан бақылаудың болмауы;

- жер қойнауын пайдаланушылардан келісімшарттық міндеттемелерді орындау бойынша ашық және қолжетімді ақпараттың болмауы;

- квазимемлекеттік сектор кәсіпорындарынан жүйелі ақпараттың болмауы:

• іске асырылатын жобалардың жоспарлары бойынша,
• алдағы бір-екі жылға арналған сатып алу жоспарлары бойынша,
• сатып алу елдерін көрсете отырып, шетелден әкелінетін жабдықтың көлемі бойынша ақшалай түрде;

- Атырау облысы негізгі саласы мұнай өндіру болып табылатын өңірлердің бірі болып табылады. Осыған байланысты Атырау қаласында қызметінің басым түрі мұнай-химия өндірісі болып табылатын «Ұлттық индустриялық мұнай-химия технопаркі» АЭА (бұдан әрі - «ҰАТ») орналасқан. Алайда осы АЭА да мұнай газ машина жасау өндірісі бойынша кәсіпорындар басымдықтың болмауына байланысты қызметті жүзеге асыра алмайды;

- мұнай-газ саласы операторларының сатып алуындағы елішілік құндылықтың төмен деңгейі. 2021 жылдың қорытындысы бойынша УВС жер қойнауын пайдаланушылардың тауарларын, жұмыстары мен қызметтерін сатып алудың жалпы көлемі 4,6 трлн теңгені құрады. Оның 77% немесе 3,5 трлн теңгесі ТШО, КПО және НКОК үш ірі мұнай-газ операторының үлесіне тиесілі. Бұл ретте, тауарларды сатып алудағы елішілік құндылық үлесі: ТШО – 7,8%, КПО – 8,6%, НКОК – 17,9% құрады.

- ТШО, КПО, НКОК үш ірі мұнай-газ операторлары тұтынатын машина жасау өнімі туралы ақпарат берілмейді;

- қазақстандық кәсіпорындардан машина жасау өнімдерін сатып алу мүмкіндігін ескермей, шетелдік компаниялардың үш ірі мұнай-газ операторы үшін жобалау құжаттамасын әзірлеу;

өндірілетін өнімнің халықаралық стандарттарға (API, ASTM) сәйкес келмеуі және мұнай-газ компанияларының өз өнімдерін қойылатын талаптарға сәйкес келтіру үшін отандық өндірушілермен ынтымақтастыққа төмен практикалық мүдделілігі;

- «IMB Орталық» Халықаралық мұнай-газ машина жасауды дамыту орталығы қызметінің ел ішіндегі өндірістерді дамыту және оқшаулау, технологиялар мен құзыреттер трансферті бөлігінде төмен тиімділігі. Бұл орталық алдын ала біліктілік рәсімінен сәтті өткен немесе операторлар қоятын талаптарға сәйкес келетін қажетті деңгейге жету бойынша қарсы міндеттемелерді өз мойнына алуға дайын отандық өндірушілердің ірі мұнай-газ операторларын сатып алу нарығына «жолсерік» рөлін атқаруға тиіс;

- сапасы елдің экономикалық қауіпсіздігіне тікелей әсер ететін технологиялық күрделі машина жасау өнімдері қолданылатын «стратегиялық объект» ұғымының болмауы және одан туындайтын барлық тәсілдер мен міндеттер;

- машина жасау компаниялары шығаратын барлық жабдықтарды стратегиялық маңыздылығы бойынша санаттарға бөлудің болмауы. Бұл қажетті шара, оны қолдану туралы шешім қабылдау үшін жауапкершілікті, оны өндірудің барлық кезеңдерінде және одан әрі пайдалану кезінде оны өндіруге қойылатын минималды талаптарды түсінуге мүмкіндік береді;

- жер қойнауын пайдаланушылардың сатып алуларында стратегиялық объектілерде қолдану үшін технологиялық жағынан күрделі машина жасау жабдықтарын жеткізудің тым қысқа мерзімдері (60 күнтізбелік күн) көрсетіледі және ол бұдан әрі негізгі қорлар ретінде есептеледі (мысалы, «QazaqGaz» ҰК» АҚ құрылымдарында). 

Электротехникалық машина жасау

Электротехникалық машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017-2021 жылдары құндық мәнде 1,8 есе – 136,4-тен 248,3 млрд теңгеге дейін өсті, нақты мәнде өсім 153,7% құрады. Машина жасаудағы сектордың үлесі 16,9% – дан 11,4% - ға дейін, өңдеу өнеркәсібі құрылымында-1,34% - дан 1,26% - ға дейін қысқарды.

Сектордағы экспорт көлемі құндық мәнде 1,7 есеге – 164,6 млн АҚШ долларынан 284 млн АҚШ долларына дейін өсті. Сектордың негізгі экспортталатын өнімі 650 кВа және одан жоғары қуаты бар қорғасын аккумуляторлары және сұйық диэлектрикті трансформаторлар болып табылады.

Импорт көлемі құндық мәнде 28,5%-ға - 2,6-дан 3,3 млрд АҚШ долларына дейін өсті.

Электротехникалық машина жасау импортының машина жасау импортының жалпы көлеміне қосқан үлесі 2017 жылғы 23,8% - дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 20,3% - ға дейін қысқарды.

Электротехникалық машина жасаудың негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 5 жыл ішінде құндық мәнде 1,5 есе – 8,6-дан 13 млрд теңгеге дейін өсті. Негізгі құралдарды сатып алуға немесе жаңартуға арналған қаражат негізінен трансформаторлар, аккумуляторлар мен кабельдер өндірісінде шоғырланған. Электр тұрмыстық аспаптар өндірісіне инвестициялар шамалы және жиынтық 138,5 млн теңгені құрады, бұл болашақта осы өндірістің дамуын қамтамасыз ете алмайды.

Секторды талдау бірқатар проблемалық мәселелерді анықтады:

- кедендік баждарды (ЕАЭО елдерін қоспағанда) және ҚҚС төлей отырып, жақын және алыс шет елдерден бастапқы материалдарды (электротехникалық Болат, трансформаторлық май және т.б.) сатып алу кәсіпорындардың айналым қаражатынан ақшаны бұруға алып келеді. Бұл ретте металл өнімдерін импорттаудан бастап дайын өнімді дайындауға дейінгі процесс 3-9 айға созылады;

- ЕАЭО елдерінен ҚҚС төлемей контрафактілік өнімді әкелу;

- жоғары вольтты жабдықтың қауіпсіздігі бойынша минималды талаптардың болмауы;

- өнімді сыртқы нарықтарға ілгерілету бойынша шығындарды өтеу кезінде тауарларды шетелге жылжыту үшін кәсіпорындардың жалпы шығындарының 20% қамтымайтын төмен лимиттер белгіленеді;

-халықаралық стандарттарға сәйкес (КЕМА-Нидерланды, CESI-Италия, XIHARI-ҚХР, CPRI-Үндістан, KERI-Корея үлгісі бойынша) сынақтар кешенін жүргізу үшін заманауи сынақ және метрологиялық базамен жабдықталған зертханалық орталықтың болмауы;

- басым қызмет түрлерінің тізбесінде бірқатар электрондық және электротехникалық машина жасау тауарларын өндіру бойынша қызмет түрлерінің болмауы.

Ауыл шаруашылығы машиналарын жасау

Ауыл шаруашылығы машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017-2021 жылдары құндық мәнде 9,3 есе – 19,8-ден 183,5 млрд теңгеге дейін өсті, нақты мәнде өсім 925% құрады. Машина жасаудағы сектордың үлесі 3% – дан 11,9% - ға дейін, өңдеуші өнеркәсіп құрылымында-0,2% - дан 1,3% - ға дейін өсті.

Ауыл шаруашылығы машиналарын жасау секторындағы экспорт көлемі 2,6 есеге – 2,3 млн АҚШ долларынан 5,9 млн АҚШ долларына дейін өсті. Сектор ауыл шаруашылығы техникасына елішілік қажеттіліктерді қанағаттандыруға бағытталған, сондықтан машина жасау экспортының құрылымында 1% - дан кем алады.

Сектор өнімі импортының көлемі 1,4 есеге – 413,8 млн АҚШ долларынан 582,5 млн АҚШ долларына дейін өсті. Сектор импортының машина жасау импортының жалпы көлеміне қосқан үлесі 2017 жылғы 3,8% - дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 3,5% - ға дейін қысқарды.

Сектордың негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 5 жылдық кезеңде құндық мәнде 5,7 есе – 0,9-дан 5 млрд теңгеге дейін өсті. Негізгі құралдарды сатып алуға немесе жаңартуға арналған қаражат негізінен өздігінен жүретін техниканы өндіруге шоғырланған.

Соңғы жылдары өздігінен жүретін ауылшаруашылық техникаларын, атап айтқанда тракторлар мен комбайндарды өндірудің өсуі байқалды, басқа ауылшаруашылық техникаларын оқшаулау белсенді дамып келеді.

Тракторлар мен комбайндарды өндіру технологиялық құрастыру операцияларынан дәнекерлеу, бояу, кесу, иілу және т.б. сияқты өндіріс операцияларын қолданғанға дейін кезең-кезеңмен өтуге негізделген. Бүгінгі таңда өндірушілердің көпшілігі жекелеген бөліктер мен компоненттерді өндіру бойынша операцияларды, соның ішінде өнеркәсіптік құрастыру туралы жасалған келісімдер шеңберінде кестеден озып, игерді. Сыртқы элементтер, трактор кабинасы жасалады. Комбайндар бойынша көлбеу камера, орақ және басқаларын жасау игерілді.

Көптеген индустриалды дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, ауыл шаруашылығында азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында өз өндірісінің техникасымен жарақтандыру деңгейі 50% - дан кем болмауы тиіс. Салыстыру үшін 2021 жылы ішкі нарықтағы ауыл шаруашылығы машина жасау өнімдерінің жиынтық үлесі шамамен 42% құрады. Сонымен қатар, тракторлар мен комбайндар бойынша отандық өндіріс өнімдерінің үлесі 80% - дан асты.

Жалпы, елде ауыл шаруашылығын кешенді механикаландыру мен автоматтандыруға арналған технологиялар мен машиналар жүйесі ескірген, бұл ауыл шаруашылығы машиналарын одан әрі дамыту бағдарламаларын қалыптастырудың негізгі құжаты болып табылады. Осыған байланысты, паркті жаңарту процесін, оның ішінде техниканы сатып алудың жеңілдікті бағдарламалары бойынша қаражат бөлу жолымен жалғастыру қажет.

Секторда паркті жаңартудың төмен деңгейі, жоғары білікті инженерлік және өндірістік кадрлардың тапшылығы сияқты шешілмеген жүйелік проблемалардың болуынан басқа, бірқатар проблемалық мәселелер де бар:

• субсидиарлық қолдау шараларының кең тізбесін қолданатын іргелес мемлекеттердің өндірушілерімен тең емес бәсекелестік жағдайларды шарттайтын сектор кәсіпорындарын қаржылық қолдау шаралары жүйесінің болмауы;
• а/ш машина жасау кәсіпорындарын ұзақ мерзімді қолдау тетіктерінің болмауы (а/ш техникасын сатып алу кезінде көптеген басқа секторлардан айырмашылығы офтейк-келісімшарттар құралдары, ОТП-дан сатып алу кезінде міндеттемелерді қосу және т.б. қолданылмайды). Қазіргі уақытта АӨК субъектілерін субсидиялаудың қолданыстағы жүйесі ауыл шаруашылығы техникасын сатып алу кезінде қазақстандық өндіріс техникасына сұранысты ынталандыруға толық көлемде ықпал етпейді;
• секторды ғылыми және конструкторлық қамтамасыз етудің жеткіліксіздігі;
• ауыл шаруашылығы машиналарының негізгі бөлшектері мен тораптарын дайындау үшін импорттық конструкциялық және қоспаланған болаттардың белгілі бір тапшылығы және жоғары құны;
• Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайларына бейімделмеген шетелдік а/ш техникасы мен жабдықтарын бақылаусыз жіберу және кеңінен өткізу;
• жергілікті нарықта отандық ауыл шаруашылығы техникасын ілгерілету жөніндегі бірыңғай мемлекеттік саясаттың болмауы, бұл дилерлердің ауыл шаруашылығы машиналарын жасаушылар үшін өңірлік нарықтардың сату шарттары мен қолжетімділігіне ықпалының күшеюіне әкеп соқтырады;
• ауыл шаруашылығы техникасы мен қосалқы бөлшектерін өндіру үшін құрамдас базаны дайындау үшін нормативтік ландшафттың дамымауы;
• тіркеме және аспалы машиналардың жекелеген түрлерін өндірудің жеткіліксіз көлемі немесе болмауы;
• тіркеме және қондырма жабдықтарын өткізуді ынталандыру мақсаттарына қаржыландырудың болмауы;
• машиналардың функционалдық көрсеткіштерін айқындай отырып және пайдалануға рұқсат бере отырып, ауыл шаруашылығы техникасы мен жаңа әзірленген жабдыққа тәжірибелік және қабылдау сынақтарын жүргізу жөніндегі жүйенің болмауы;
• ауыл шаруашылығы техникасының санаттары мен түрлері бөлінісінде нарықты талдау үшін толық және өзекті деректердің болмауы;
• әртүрлі өндірістік алаңдарда техниканың ұқсас үлгілерін өндіруді ұйымдастыру;
• шетелдік өндірушілер тарапынан импортталатын өнім бағасының демпингі;
• лизинг алушы тарапынан дефолт болған не төлемдер төленбеген жағдайда, жеңілдікті лизинг бағдарламалары шеңберінде іске асырылған ауыл шаруашылығы техникасын кері сатып алуды жүзеге асыру жөніндегі талап;
• жекелеген технологиялық операцияларды пысықтау не орындау мақсатында тауарларды еркін қоймалар мен арнайы экономикалық аймақтар арасында өткізу мүмкіндігінің болмауы;
• электрондық форматта өздігінен жүретін машиналардың паспорттарының болмауы;
• шығарылатын тауарлардың нақты түрлері бойынша ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын өндірушілердің бірыңғай ақпараттық интерактивті деректер базасының болмауы.

Автомобиль жасау

Автомобиль өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі 2017-2021 жылдары құндық мәнде 4,6 есе – 150-ден 715 млрд теңгеге дейін өсті, нақты мәнде өсім 382% құрады. Машина жасау саласындағы сектордың үлесі 13,8%- дан 34%-ға дейін, өңдеу өнеркәсібі құрылымында-1,1% - дан 3,7% - ға дейін өсті.

Оң динамика сұранысты қаржылық ынталандыру (автонесиелеу, лизинг), қорғаныс шараларын белгілеу (кәдеге жарату алымы, бастапқы тіркеу), пандемия кезінде кейінге қалдырылған сұраныс, логистиканың бұзылуы және автомобиль бағасының өсуі сияқты факторларға байланысты болуы мүмкін.

Автомобиль жасау секторындағы экспорт көлемі 2017 жылдан 2021 жылға дейін 5 еседен астам – 53,8-ден 276,6 млн АҚШ долларына дейін өсті.

2017-2021 жылдары сектор өнімі импортының көлемі 2 есеге – 1,6-дан 3,2 млрд АҚШ долларына дейін өсті. Машина жасау импортының жалпы көлеміне сектор импортының үлесі 2017 жылы 15,2% - дан 2021 жылы 19,8% - ға дейін ұлғайды.

Сектордың негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 5 жылдық кезеңде 4,5 есеге – 4,8-ден 21,5 млрд теңгеге дейін өсті.

Секторға инвестициялар бойынша деректер отандық автомобиль жасауда негізгі құралдарды сатып алуға немесе жаңартуға арналған қаражат негізінен жеңіл автомобильдер, жүк және арнайы техника, сондай-ақ автобустар өндірісінде шоғырланғанын растайды.

Жалпы алғанда, отандық автомобиль жасау озық қарқынмен дамып келеді және негізінен ірі түйінді құрастыру және оқшаулау әдісі бар өндіріс болып табылады. Автокомпоненттер өндірісін дамыту бойынша жұмыстар жалғасуда. Бұл кезең корпусты дәнекерлеу және бояу бойынша технологиялық операциялармен (CKD) шағын тораптық өндірістің жеткілікті үлесіне жеткеннен кейін мүмкін болады. Осыған байланысты, қазіргі уақытта CKD әдісімен шығарылатын модельдік желіні кеңейту жүргізілуде.

Елде автомобильдер шағын торапты құрастыру әдісімен шығарылады: Hyundai Accent, Hyundai Tucson, JAC S3, Lada Granta, Kia Sportage.

Сонымен қатар, елде автопаркті жаңарту бойынша айтарлықтай әлеует бар, ол негізінен 10 жылдан астам қызмет ету мерзімі бар автомобильдерден тұрады (орта есеппен 5 жыл ішінде 66%), бұл автомобиль паркін баяу жаңартуды білдіреді. Сонымен қатар, баламалы энергия көздерімен көлікке көшу бойынша әлемдік үрдістерді ескере отырып (2023 жылғы 14 ақпанда Еуропа Парламенті 2035 жылдан бастап ЕО-да тек климаттық бейтарап автомобильдер шығаруға рұқсат етілетінін анықтайтын заң қабылдады), елде барлығы 812 бірлік электромобиль тіркелген (2023 жылғы 1 қаңтарға).

Сонымен қатар, сектордың сапалы дамуына келесі аспектілер әсер етеді:

-елде автомобиль болаты өндірісінің болмауы және шетелдік өндіруші зауыттардан шикізат пен жиынтықтауыштарды сатып алу;

-ЕАЭО-ға мүше мемлекеттер арасында ТКҚЭП (техникалық көлік құралының электрондық паспорты) жүйелерінің ақпараттық өзара іс-қимылының болмауы;

- ТКҚЭП жүйесінің басқа мемлекеттік ақпараттық жүйелермен елішілік интеграциясының болмауы (Бірыңғай терезе);

- автомобиль жасау өнімдерін сертификаттау үшін толыққанды сынақ базасының болмауы;

- «Еркін қойма» кедендік рәсімі шеңберінде және арнайы экономикалық аймақтарда жабдықтарды лизингке беру кезінде лизингтік компаниялардың салықтық жеңілдіктерді пайдалануының қолжетімсіздігі бөлігінде заңнамалық қайшылықтар;

- автомобиль өнеркәсібі өнімдерінің экспортын ынталандыру бойынша заңнамада көзделген шараларды пайдалану мүмкін еместігі;

- мемлекеттік сатып алу шеңберінде төленген салықтардың көрсеткіші бойынша пұрсаттылықтардың болуын ескере отырып, салықтарды төлеуге барынша мүмкін болатын талаптардың сәйкес келмеуі;

- тасымалдау құнының қымбаттауы және әлемдегі геосаяси жағдайға байланысты жинақтауыштарды тасымалдаудың логистикалық тізбектерінің күрделенуі;

- Қаржы институты мемлекеттік сатып алу туралы шартты қамтамасыз еткен кезде шығыстар автоөндірушінің есебінен жүргізіледі және оларды тапсырыс беруші қайтарғаннан кейін ғана қайтарылады. Автокөлік өндірушісі ақша қаражатын айналымнан 1 жылдан астам уақытқа бұруға мәжбүр, бұл қаржылық көрсеткіштерге теріс әсер етеді;

- қазақстандық шассиге қондырма орнатылғаннан кейін VIN-кодтың өзгеруіне байланысты мамандандырылған техниканы өндіру кезінде кәдеге жарату төлемін қайтарудың болмауы;

- кәдеге жарату төлемін қайтару процесін шамадан тыс бюрократияландыру;

- Қазақстан Республикасы азаматтарының шетелдік көлік құралдарын әкелуін және пайдалануын бақылаудың болмауы;

- техникалық регламент талаптарына сәйкес келмейтін көлік құралдарына сынақ зертханалары мен сертификаттау жөніндегі органдардың сәйкестігін бағалау туралы құжаттарды ресімдеу;

- техникалық регламент талаптарына сай келмейтін жүк көлік құралдарын жаппай әкелудің жолын кесу үшін бақылау мен құқықтық базаның болмауы;

- дәнекерлеу және бояу бойынша технологиялық операцияларды орындаумен жүргізілетін көлік құралдарының үлесін реттеудің болмауы.

Электрондық машина жасау

Электрондық машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017 жылдан 2021 жылға дейін құндық мәнде 10,8%-ға - 38,7-ден 42,8 млрд теңгеге дейін өсті. Бұл динамикаға коммуникациялық жабдықтарды өндіру есебінен қол жеткізілді-тиісті кезеңде өндірістің номиналды өсуі 2,3 есе құрады, алайда НКИ 74,5% - ға қысқарды, бұл бағаның қымбаттағанын көрсетеді. Машина жасаудағы сектордың үлесі 2,7%- дан 1,4%-ға дейін, өңдеуші өнеркәсіп құрылымында-0,21% - дан 0,15% - ға дейін қысқарды.

Сектордағы экспорт көлемі құндық мәнде 7,7 есеге – 94,4 млн АҚШ долларынан 729,2 млн АҚШ долларына дейін өсті.

Сектор өнімі импортының көлемі құндық мәнде 1,8 есеге – 2,4-тен 4,3 млрд АҚШ долларына дейін өсті. Импорт бойынша абсолюттік мәндер сектордағы экспорт көлемінен ондаған есе артық (2017 ж. – 25,6 есе, 2018 ж. – 28,3 есе, 2019 ж. – 27 есе, 2020 ж. – 40,7 есе, 2021 ж. – 6 есе).

Сонымен қатар, жаңа бағдарлама құруға жәрдемдесу бағдарламасы аясында 2019-2022 жылдар кезеңінде «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ еншілес ұйымдары отандық электрондық өнеркәсіп кәсіпорындарымен 2 201 млн теңге сомасына 158 офтейк-шарт жасасты.

Сектордың негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі 2,1 есе – 2,4-тен 1,2 млрд теңгеге дейін қысқарды, бұл 2021 жылы сектор қызметінің негізгі бөлігіне электрондық тақта өндірісі, электрондық тұрмыстық техника өндірісі, талшықты-оптикалық кабельдер өндірісі және кеңсе техникасы мен жабдықтарын өндіру және т.б. салымдардың болмауына байланысты.

Сонымен қатар секторда бірқатар проблемалық мәселелер бар:

• елде кремний, сондай-ақ полимерлер өндірісінің болмауы (осы материалдардың импортына тәуелділік). Бұл факт электрондық өнеркәсіптің даму мүмкіндіктерін шектейді және электрониканың жоғары құнына әкеледі;
• заманауи технологиялардың, транзисторлардың және микроэлектромеханикалық жүйелердің болмауы. Бұл Қазақстанның қазіргі заманғы электрондық компоненттер мен құрылғыларды әзірлеу және өндіру саласында басқа елдерден артта қалуына әкеп соғуы мүмкін;
• технологияға қол жетімділіктің шектелуі (технологияларды импорттау шектеулеріне байланысты немесе электрониканы әзірлеу және өндіру бойынша жергілікті сараптаманың жеткіліксіздігіне байланысты болуы мүмкін).

Авиациялық машина жасау

Авиациялық машина жасаудағы өндіріс көлемі 2017 жылдан 2021 жылға дейін құндық мәнде 3 есеге – 5,4-тен 16,1 млрд теңгеге дейін өсті, нақты мәнде өсім 206,3% құрады.

Жылдар бойынша динамикада авиациялық машина жасаудағы өндіріс тұрақсыз сипатты көрсетеді. Мәселен, 2018 жылы 2017 жылға қатысты өнім шығарудың айтарлықтай қысқаруы, содан кейін 2019 жылы 2,5 есе күрт өсуі және 2020 жылы қайтадан құлдырауы байқалады. Ал 2021 жылы НКИ-дің тағы да күрт өсуі 1,9 есе.

Сектордағы экспорттың жалпы көлемі құндық мәнде 4,5 есеге – 23,9 млн АҚШ долларынан 108 млн АҚШ долларына дейін өсті.

Авиациялық машина жасау өнімі импортының көлемі құндық мәнде 2,3 есе – 266,9-дан 610,3 млн АҚШ долларына дейін өсті.

Авиациялық машина жасау импортының машина жасау импортының жалпы көлеміне қосқан үлесі 2017 жылғы 2,5%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 3,7% - ға дейін ұлғайды.

Бұл ретте импорт бойынша абсолютті мәндер сектордағы экспорт көлемінен бірнеше есе артық (2017 ж. – 11,2 есе, 2018 ж. – 10,7 есе, 2019 ж. – 2,5 есе, 2020 ж. – 2 есе, 2021 ж. – 5,7 есе).

Бүгінгі таңда авиациялық өндірістік кәсіпорындардың негізгі өндірістік қызметі әуе кемелері мен ұшу аппараттарын лицензиялық құрастыру, әуе кемелеріне, негізінен мемлекеттік авиацияға күрделі жөндеу, жаңғырту және техникалық қызмет көрсетуді орындау болып табылады. Сонымен қатар, кейбір өндірістік кәсіпорындарда авиациялық компоненттер мен кабельдік өнімдер өндірісі сияқты қызмет түрлерін дамыту қарастырылған.

Сектордың негізгі капиталына салынған инвестициялар көлемі құндық мәнде 1,8 есе – 97,1-ден 171,7 млн теңгеге дейін өсті. Бұл динамикаға негізінен 2017-2021 жылдары үлесі іс жүзінде 100% құрайтын жеке инвестициялардың өсуі есебінен қол жеткізілді.

Қазіргі уақытта секторда дамудың мынадай тежегіш факторлары бар:

- отандық және шетелдік нарықтың шын мәнінде өзекті басымдықтарына, сондай-ақ олардың даму перспективалары мен үрдістеріне негізделген саланы дамытудың бірыңғай саясаты мен стратегиясының болмауы;

- авиациялық техниканы, оның ішінде қос мақсаттағы техниканы әзірлеу, өндіру, жөндеу және сынау жөніндегі қызметті лицензиялау және сертификаттау жөніндегі мемлекеттік органның болмауы;

- жүктемені қамтамасыз ете алмайтын және соның салдарынан кәсіпорындарды бәсекеге қабілетті деңгейге дейін дамыта алмайтын ішкі нарықтың[9] өте аз сыйымдылығы;

- әуекомпания субъектілерін орталықтандырылған басқарудың, мемлекеттік қолдау шараларын реттеу мен дамытудың болмауы;

- саланы сындарлы бәсекеге қабілетті шешімдермен және технологиялармен, сондай-ақ сапаны сынау мен бақылаумен қамтамасыз ететін саланы мемлекеттік реттеудің институционалдық нысандарының, сондай-ақ ғылыми іргелі және қолданбалы базалардың, зертханалық базаның болмауы;

- заңнамалық база мен НҚА-ның бытыраңқы және жүйесіз сипаты, бірінші кезекте игеру мен өндіру емес, пайдалану мәселелеріне бағдарланған;

- еңбек нарығында мамандандырылған персоналдың болмауы;

- азаматтық авиацияға ауысу кезінде мемлекеттік авиацияның ұшу құрамын қайта даярлауды жүргізу тетіктерінің болмауы;

- ICAO талаптарына сәйкес FFS типі бойынша жаттықтырушыны пайдалана отырып, Қазақстан Республикасының аумағында тікұшақ техникасының ұшу құрамын жаттықтырушыда даярлау мүмкіндігінің болмауы.

Қорғаныс машиналарын жасау

Қорғаныс өнеркәсібі өндірісінің көлемі 2017-2021 жылдар аралығында құндық мәнде 2,9 есе – 5,4-тен 16,1 млрд теңгеге дейін өсті, нақты мәнде өсім 190% құрады.

Сонымен, 2017 жылға қарағанда қару-жарақ пен оқ-дәрі өндірісінде төмендеу динамикасы 92% байқалатынын байқауға болады. Сонымен қатар, қорғаныс өнеркәсібі секторының негізгі капиталына инвестициялар құрылымындағы өндірістің осы түрінің үлесі 71% құрайды.

Сектордың негізгі капиталына инвестициялар көлемі құндық мәнде 89%– ға - 5 266-дан 591 млн теңгеге дейін төмендеді.

2022 жылдың қорытындысы бойынша еліміздің машина жасау саласындағы ҚӨК үлесі 10% құрайды. Жалпы ҚӨК-те еңбек өнімділігі шамамен 53 000 АҚШ долларын құрайтын 10 мың жұмыс орны құрылды.

Қазақстанның қорғаныс-өнеркәсіп кешенінде 47 өндірістік кәсіпорын бар, олар әскери және азаматтық мақсаттағы өнімдерді шығару үшін қайта ұйымдастырылып, жаңғыртылды, нәтижесінде кәсіпорындардың өндірістік, ғылыми және кадрлық әлеуетін сақтауға мүмкіндік берді.

Әлемдік нарық жағдайлары ҚӨК-тің неғұрлым серпінді дамуын талап етеді.

Саланы талдау шеңберінде мынадай проблемалық мәселелер белгіленді:

• күштік мемлекеттік органдардың ҚӨК кәсіпорындарымен өзара іс-қимылының тиімсіз нысандары;
• ұзақ мерзімді тапсырыстардың болмауы және олардың кепілдігі;
• әскери бюджетті қалыптастыруға ақшалай қаражаттың жеткіліксіз бөлінуі;
• ҚӨК кәсіпорындарының жеңілдікті қаржыландыруға қолжетімділігінің болмауы;
• өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру саласындағы уәкілетті органның бағдарламаларында ҚӨК кәсіпорындары үшін мемлекеттік қолдау шараларының болмауы;
• өндірістік орынжайлары ұзақ мерзімді жалға берілетін кәсіпорындардың мемлекеттік қорғаныс тапсырысына қатысу мүмкіндігінің болмауы;
• ӨКМ қағидатын мемлекеттік қорғаныс тапсырысы бойынша жеткізілетін тауарларға тарату және кәдеге жарату төлемін отандық өндірушілерге қайтарудың болмауы;
• ҚӨК саласында ҒЗТКЖ қаржыландыру басымдығының болмауы.

1. Мақсаты, негізгі міндеттері және күтілетін нәтижелері

Кешенді жоспардың мақсаты машина жасау саласындағы жалпы қосылған құнды 2021 жылға қарай 4,5 есе арттыру болып табылады.

Мақсатты іске асыру және бәсекеге қабілетті кәсіпорындарды дамыту үшін жағдай жасау үшін келесі міндеттерді шешу қажет:

1. саланы дамыту үшін базалық жағдайларды жақсарту;
2. ішкі және сыртқы нарықтарда отандық өнімді ілгерілету;
3. саланың басым секторларын дамыту.

Кешенді жоспардың іс-шараларын толық көлемде уақтылы іске асыру мынадай нысаналы индикаторларға қол жеткізуге мүмкіндік береді:

1-кесте. Нысаналы индикаторлар

Кешенді жоспардың нысаналы индикаторларына қол жеткізу тиісті қаржы жылдарына арналған қаржыландыру көлеміне байланысты болады.

Машина жасау саласын базалық қаржыландыруға және ынталандыруға шамамен 2024-2028 жылдарға арналған шығыстар 2,3 трлн теңгені құрайды. Бұл қаражат экономиканың дамуы мен мемлекеттік бюджеттің мүмкіндіктерін ескере отырып, машина жасауды дамыту мақсаттарына және тек шағын және орта бизнес субъектілеріне ғана бөлінетін болады. Бұл ретте, капиталды көп қажет ететін ірі жобаларды қаржыландыру Үкіметтің шешімі бойынша басқа көздерден алынған қаражат есебінен жүзеге асырылатын болады.

Басым тәртіппен бұл қаражат қолданыстағы өндірістерді дамытуды және жаңа отандық өндірістерді құруды қаржыландыруға бағытталатын болады.

1. Іске асырудың негізгі бағыттары мен тетіктері

Кешенді жоспар ведомствоаралық және салааралық сипатқа ие және отандық машина жасауды дамыту бойынша бағдарлар мен тәсілдердің тұтас жүйесін құруға бағытталған.

Мемлекеттік және жеке секторды үйлестіруді қамтамасыз ету саланың мүдделерін қозғайтын мемлекеттік реттеу шараларының барлық спектрін қаСИМды.

Кешенді жоспардың мақсатына жету үшін машина жасаудың бәсекеге қабілетті саласының қалыптасуына, белгіленген міндеттерді шешу арқылы ішкі және сыртқы нарықтарда бәсекеге қабілетті болатын машина жасау өнімдерінің отандық өндірістерін дамытуға кедергі келтіретін жүйелі мәселелерді шешу қажет.

Саланы дамыту үшін базалық жағдайларды жақсарту жөніндегі бірінші міндетті іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1. отандық өндірушілерді қолжетімді бағамен бастапқы материалдармен қамтамасыз ету;
2. басым және қолжетімді қаржыландыруды қамтамасыз ету;
3. отандық өндірушілерді салықтық ынталандыруды жетілдіру;
4. білікті кадрлармен қамтамасыз ету және ҒЗТКЖ дамыту;
5. саланы ақпараттық қамтамасыз ету.

Отандық өндірушілерді бастапқы материалдармен қамтамасыз ету жөніндегі бірінші бағыт шеңберінде машина жасау саласы үшін илеу өндірісін ұйымдастыру мақсатында қолданыстағы құю өндірістерінің мүмкіндіктері мен жүктемелеріне талдау жүргізу жоспарлануда.

Бұдан басқа, машина жасау кәсіпорындарын елімізде өндірілетін қара металлургия өнімі (сұрыптық және фасондық илеу, құю шойыны, ферроқорытпалар) бөлігінде отандық шикізатпен қамтамасыз ету жөніндегі тетікті енгізу, басқа түсті және сирек жер металдарының (магний, церий) номенклатурасын кеңейту, сондай-ақ мұнай-химия саласының өнімдерін (күкірт қышқылы, полипропилен) қоса беру арқылы енгізу қамтамасыз етілетін болады орташа өлшенген экспорттық бағадан кемінде 5% мөлшерінде жеңілдіктер. Осы шара шеңберінде тау-кен-металлургия кешенінің кәсіпорындары мен қайта өңдеушілер арасында машина жасау кәсіпорындары үшін орташа өлшенген экспорттық бағадан кемінде 5% жеңілдікпен отандық металлургия өнімін басымдықпен жеткізуге келісімдер жасалатын болады.

Бұл шаралар машина жасау кәсіпорындарының өндірістік қуаттарының жүктемесін ұлғайтуға мүмкіндік береді, ол 2017-2021 жылдар аралығында ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша сала бойынша орта есеппен 25% - дан 48% - ға дейін құрады.

Бұдан басқа, бірінші кезектегі тәртіппен және экономикалық орындылығын ескере отырып, машина жасау кәсіпорындары мен өнеркәсіптің басқа да салаларының осы өнімге қажеттілігін қанағаттандыруды қамтамасыз ететін қолданыстағы және/немесе жаңа өндірістерді жаңғырту жолымен құю, соғу және штамптау өндірісі бойынша базалық өндірістер ұйымдастырылатын болады.

Екінші бағыт бойынша отандық өндірушілерді басым және қолжетімді қаржыландыруды қамтамасыз ету мақсатында қаржыландыру, жеңілдікті кредиттеу және лизинг бағдарламаларының шарттарын жетілдіру, сондай-ақ қаржыландыру көлемін ұлғайту жолымен «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ еншілес ұйымдарының қосымша тетіктерді, сондай-ақ қаржылық және экономикалық ынталандыруларды енгізуі көзделеді.

Осыған байланысты машина жасау жобаларын қаржыландыруды қамтамасыз ету үшін «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ және «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ арқылы жылдық 3% мөлшерлеме бойынша, республикалық бюджет қаражаты және өндірушілердің (импорттаушылардың) кеңейтілген міндеттемелері (бұдан әрі – ӨКМ) есебінен мынадай мақсаттарға қолжетімді кредиттеуді іске қосу қажет:

1. өнімнің технологиялық күрделілігі;
2. өнімнің экспорттық әлеуеті;
3. ішкі нарықта өнімді тұтыну әлеуеті;
4. жобаға жеке қатысу мөлшері;
5. өнім өндірісінің өтімділік шегі.

Бұдан басқа, «ДАМУ» кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ арқылы соңғы қарыз алушылар үшін жылдық 6% сыйақы мөлшерлемесі бойынша жаңа қаражаттарды сатып алуға, негізгі құралдарды құруға және жаңғыртуға, айналым қаражатын толықтыруға бағытталған машина жасау саласындағы шағын және орта бизнесті қолдау бағдарламасы әзірленетін болады. Осыған байланысты осы бағдарламаны іске асыруға республикалық бюджет қаражаты есебінен қосымша қаржыландыру бөлу көзделетін болады.

Сондай-ақ, өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыруды күшейту үшін кәдеге жарату төлемі түрінде түсетін қаражаттың бір бөлігін өңдеу өнеркәсібін, оның ішінде машина жасауды (жобаларды қаржыландыру) дамыту мақсаттарына пайдалануды көздейтін тетік әзірленетін болады.

Салаға жеке қаржыландыру көздерін белсенді тарту мақсатында жеке капиталды тарту тетіктері мен практикасын кеңейту, машина жасауды қаржыландырудағы банк секторының рөлін арттыру жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Машина жасау кәсіпорындарына қаржыландырудың қолжетімділігін арттыру үшін қаржы ұйымдарының, оның ішінде екінші деңгейдегі банктердің инвестицияларға айырбастау келісімшарттарын және «қатты» кепіл нысанасы ретінде келісімшарттық сатып алудың ұзақ мерзімді шарттарын қоса алғанда, ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттарды қабылдау бөлігінде кепіл саясатын жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілетін болады. Сондай-ақ, отандық өндірушілер үшін «КДҚ» АҚ, «ҚДБ» АҚ бағдарламаларына қатысуға өтінімдерді қабылдау рәсімі мен оларға қойылатын талаптарды оңтайландыру жүргізілетін болады.

Стратегиялық инвесторларды нысаналы тарту және Қазақстан Республикасының аумағында қолданыстағыларын жаңғыртуға, жаңа жоғары технологиялық және (немесе) экспортқа бағдарланған өндірістерді құруға, құндылық құрудың өңірлік және жаһандық тізбектеріне енгізуге, өз қызметін басқа елдерде тоқтатқан компанияларды тартуға бағытталған жобаларды іске асыру жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Үшінші бағыт бойынша ішкі нарықта салықтық ынталандыруды жетілдіру бөлігінде мынадай шарттар сақталған кезде металл өнімдерін импорттау кезінде машина жасау кәсіпорындарын ҚҚС төлеуден босату жөніндегі іс-шара көзделген:

• елде өнім өндірісі жоқ немесе мәлімделген сипаттамаларға сәйкес келмейді (СЭҚТН-тің біріктірілген кодтары бойынша);
• өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру саласындағы уәкілетті орган бекітетін машина жасау және металл өңдеу саласындағы отандық өндірушілердің тізбесінде болады[10];
• тек машина жасау өнімдерін өндіруге арналған және одан әрі сатуға арналмаған.

Металл өнімдерін импорттау кезінде ҚҚС төлеуден босатылатын машина жасау және металл өңдеу саласындағы отандық өндірушілердің тізбесін өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру саласындағы уәкілетті орган бекітеді.

Бұдан басқа, ҚР Салық кодексінің 293-бабына өзгерістер енгізу арқылы өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру шаралары шеңберінде алынған сомаларды салық салудан (КТС) босату қажет. Бұл жағдайда міндетті шарттар болуы керек:

• машина жасау өнімдерінің отандық өндірушілері болып табылады;
• КТС төмендету сомасы өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру шаралары шеңберінде алынған қаражат сомасына тең.

Машина жасау кәсіпорындарына ҚҚС-ты оңайлатылған қайтару құқығын беру үшін экспорт деңгейінің шегін ҚҚС-тың нөлдік ставкасы бойынша салық салынатын сатылатын өнім құнының 70% - дан 50% - на дейін төмендету қажет.

Шығарылатын өнімді қайта бөлу деңгейіне сүйене отырып, сараланған қайтару пайызы бар машина жасау саласының экспорттаушыларына ғана ҚҚС-ты оңайлатылған қайтару көзделетін болады.

Бұдан басқа, отандық компаниялардың бәсекелестік жағдайларын машина жасау өнімін шетелдік жеткізушілермен теңестіру үшін «жасыл» энергетика объектілерін салу кезінде жобаларға жеткізілетін отандық машина жасау өнімін сатудан түсетін айналымдарға нөлдік мөлшерлеме бойынша ҚҚС салу көзделетін болады.

ҒЗТКЖ-ға қаржыландырудың ұлғаюын ынталандыру үшін Салық кодексіне ҒЗТКЖ шығындарының КТС-дан шегерім мөлшерін 1,5 есеге ұлғайту бөлігінде өзгерістер енгізілетін болады. 

Сондай-ақ өндіріс құралдары мен технологиялық жабдықтарды (білдектер, технологиялық желілер және т.б.) импорттау кезінде ҚҚС төлеуден босату қамтамасыз етіледі.

Шағын және орта бизнес үшін мынадай шарттар сақталған кезде салық органына берілген өтініш негізінде сатып алынған өндірістік жабдықтар сомасына машина жасау кәсіпорындарының айналымдарын ҚҚС бойынша төлеуден босату көзделетін болады:

• сатып алынған жабдықты сатып алған сәттен бастап 5 жыл ішінде сатуға немесе жалға беруге тыйым салынады;
• жабдықты сатып алуды және пайдалануға беруді растайтын құжаттардың болуы міндетті;
• 1) және/немесе 2) тармақтарда көзделген шарттар орындалмаған жағдайда пайдаланылған қаражат 2 есе мөлшерде өтелуге жатады.

Отандық өндірушілерге ҚҚС нөлдік мөлшерлемесі бойынша өз өндірісінің өнімін жеткізуге мүмкіндік беретін салық заңнамасының нормаларын тәжірибеде тиімді қолдану мақсатында Қазақстан Республикасының аумағында өнімді бөлу туралы келісім (келісімшарт) шеңберінде қызметін жүзеге асыратын жер қойнауын пайдаланушыларға бастапқы материалдарды импорттау және сатып алу кезінде төленген ҚҚС қайтару жөніндегі талаптарды төмендету бөлігінде қолданыстағы заңнамаға өзгерістер енгізілетін болады өнімнің түпкілікті түрін дайындау үшін пайдаланылған және көрсетілген жер қойнауын пайдаланушыларға өткізілген тауарлар (жұмыстар, қызметтер) ел ішінде.

Өңдеу өнеркәсібіндегі, оның ішінде машина жасаудағы орта бизнестің үлесін ұлғайту үшін орта және жоғарғы қайта бөлу өнімдерін шығаратын жұмыс істеп тұрған орта бизнес кәсіпорындарына 3 жыл мерзімге салықтық преференциялар (КТС, ҚҚС-тан босату) берілетін болады.

Бұдан басқа, орта бизнестің жаңа кәсіпорындары үшін, сондай-ақ шағын бизнес санатынан орта бизнес санатына өткен және орта және жоғарғы қайта бөлу өнімдерін шығаратын салықтық преференциялар (КТС, ҚҚС-тан босату) 2028 жылға дейін қоса алғанда берілетін болады.

 Қазақстан Республикасының аумағында, өңдеу өнеркәсібі кәсіпорындарында алғаш рет пайдалануға берілген тіркелген активтер бойынша амортизацияның қосарланған нормалары бойынша амортизациялық аударымдарды есептеу тетігін енгізу маңызды болып табылады.

Бұл жаңа тіркелген активтерді енгізген кәсіпорындар пайдаланудың бірінші салық кезеңінде осы тіркелген активтерді кемінде үш жыл жиынтық жылдық кіріс алу мақсатында пайдаланған жағдайда амортизацияның қосарланған нормалары бойынша амортизациялық аударымдарды есептеуге құқылы екенін білдіреді. Осы тіркелген активтер пайдаланудың бірінші салық кезеңінде топтың құн балансынан бөлек есепке алынады. Келесі салық кезеңінде осы тіркелген активтер тиісті топтың құн балансына енгізілуге тиіс.

Саланы білікті кадрлық ресурстармен қамтамасыз ету және төртінші бағыт шеңберінде ҒЗТКЖ дамыту үшін машина жасау саласында кадрлар даярлауға кәсіптік қоғамдастықтар мен кәсіпорындардың өкілдерін тарта отырып, тәжірибеге бағдарланған орта кәсіптік білім беруді жетілдіруге және дамытуға бағытталған шаралар кешенін талдау жүргізу және әзірлеу талап етіледі.

Бұдан басқа, озық еуропалық тәжірибе негізінде және жетекші халықаралық сарапшыларды тарта отырып, машина жасау саласындағы орта кәсіптік білім берудің дуалды жүйесін дамыту жөніндегі пилоттық жобаны іске асыру қаралатын болады.

Жалпы алғанда, қажетті қаржыландыру көлемін айқындай отырып, машина жасау өндірістерінде сұранысқа ие мамандарды жаппай даярлау мақсатында техникалық және кәсіптік білім беру жүйесін реформалау жөнінде ұсыныстар әзірлеу талап етіледі, оның ішінде:

- әр өңірде бейінді колледжді бизнес-қоғамдастықтың басқаруына беру жөніндегі пилоттық жобаны, оның ішінде МЖӘ тетіктері арқылы іске асыру;

- пилоттық жобаны іске асыруға қатысатын колледждерді толық техникалық қайта жарақтандыруды қамтамасыз ету;

- пилоттық жобаларды іске асыру үшін үздік отандық және шетелдік тәжірибелерді тарту;

- тәжірибеге бағытталған оқу бағдарламаларын әзірлеу;

- оқытушылардың біліктілігін арттыру бойынша бағдарламалар әзірлеу.

Өндіріс процесінде қолданылатын заманауи технологиялық жабдықтар, қолданыстағы ішкі және сыртқы сапа стандарттары қолданыстағы инженерлік-техникалық персоналдың біліктілігін үнемі жетілдіруді талап етеді. Осыған байланысты жұмыс істеп тұрған инженерлік-техникалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру үшін 50-ден 50-ге (50% мемлекет, 50% кәсіпорын) қағидаттарында расталған талап етілген бағыттар бойынша шетелдік кәсіпорындарда қызметкерлердің тағылымдамалары қоса қаржыландырылатын болады.

Жас қызметкерлерді, студенттер мен түлектерді өндірістік қызметке, кәсіптік дамуға, корпоративтік мәдениетке бейімдеу, кәсіпорындарда құзыреттерді арттыру мақсатында «тәлімгерлік институтын» енгізу тетігі әзірленетін болады.

Мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқитын колледж түлектерінің жұмысқа орналасуына талдау көрсеткендей, бітірушілердің тек 10-15%-ы мамандығы бойынша жұмыс істейді. Осыған байланысты техникалық мамандықтар бойынша ТжКБ ұйымдарында мемлекеттік білім беру тапсырысы бойынша оқыған түлектерді пысықтауды заңнамада бекіту жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Сонымен қатар, елімізде 3 мыңнан астам адам дуальды оқытумен қамтылды, бұл 17 мың білім алушымен жеткіліксіз.

Өнеркәсіптік кәсіпорындарды дуальды оқытуға қатысуға қосымша ынталандыру ретінде дуальды оқытуға тартылған жұмыс берушіге оқу процесін ұйымдастыруға және жүзеге асыруға байланысты шығындарды өтеу бөлігінде жан басына шаққандағы нормативтік қаржыландыруды ұлғайту қамтамасыз етілетін болады.

Ол үшін ТжКБ-дан кадрлар даярлауға арналған мемлекеттік білім беру тапсырысын жан басына қаржыландыру әдістемесінде (27.11.2017 ж. №597 бұйрық) біліктілікті арттыруға, тәлімгерлердің еңбегіне ақы төлеуге, оқытушылардың жалақысын арттыруға, ЖҚҚ сатып алу, сақтандыру, шығыс материалдарын сатып алу жөніндегі кәсіпорындарға өтемақы төлеуге, студенттерді медициналық тексеруге арналған шығыстар көзделетін болады.

Машина жасау саласының сапалы дамуын қамтамасыз ету үшін отандық ғылымды дамыту тәсілдерін, оның ішінде өнеркәсіптік кәсіпорындармен ынтымақтастық негізінде қайта қарау жоспарлануда. Қолданбалы ҒЗТКЖ - ны гранттық қаржыландыруға арналған мемлекеттік шығыстар құрылымында өңдеу өнеркәсібінің үлесін 2028 жылға қарай бөлінетін қаражаттың жалпы көлемінің 40%-на дейін ұлғайту көзделеді, оның ішінде машина жасау саласына-кемінде 50%.

Машина жасау ғылымын дамытудың мемлекеттік бағдарламасы әзірленетін болады, оның шеңберінде машина жасауды ғылыми тұрғыдан дамыту зерделенетін және іргелі және қолданбалы машина жасау ғылымын құру жөніндегі шешімдер әзірленетін болады. Бұдан басқа, өңдеу өнеркәсібіне, оның ішінде машина жасау саласына қаржыландыруды ұлғайту бөлігінде қайта қараумен ҒЗТКЖ-ға бөлінетін барлық қаражатқа талдау және орталықтандыру жүргізілетін болады.

Бесінші бағыт шеңберінде пәрменді ақпараттық технологияларды дамыту және өндірістің қажеттілігі мен мүмкіндіктері бойынша машина жасау өнімін тұтынушылар мен жеткізушілер арасында деректермен ақпараттық алмасуды қамтамасыз ететін салалық цифрлық жүйені қалыптастыру үшін Өнеркәсіптің ұлттық ақпараттық жүйесі (бұдан әрі – ӨҰАЖ) әзірленіп, енгізілетін болады. Кейіннен ӨҰАЖ енгізілгеннен кейін мемлекеттік ынталандыру шараларына ӨҰАЖ қатысушылары болып табылатын өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындары ғана үміткер болады. 

Бұдан басқа, машина жасау саласындағы статистикалық және әкімшілік деректерді жинау және өңдеу әдістерін жетілдіру, сондай-ақ машина жасауды дамытудың 2024-2028 жылдарға арналған Кешенді жоспарының мониторингін қамтамасыз ету мақсатында «Қазақстанның машина жасауы» жиынтық статистикалық бюллетенін әзірлеу және мерзімді жариялау жүзеге асырылатын болады.

Отандық машина жасау өнімін ілгерілетуге жәрдемдесу жөніндегі екінші міндетті іске асыру мынадай бағыттар бойынша жүзеге асырылатын болады:

1. ішкі нарықты дамыту және экспортты ынталандыру;
2. техникалық реттеу жүйесін жетілдіру;

Бірінші бағыт шеңберінде мемлекеттік кірістер органдары мен техникалық реттеу органдары (оның ішінде бақылау сатып алу функциясы арқылы) импорттық өнімнің (контрафактілік, контрабандалық өнім) айналымын бақылаудың қажетті шараларын күшейтуді талап етеді.

Сондай-ақ, отандық өндірушілер үшін дайындау мен жеткізудің ең аз мерзімін белгілей отырып, мемлекеттік инвестициялар және квазимемлекеттік сектор қаражаты есебінен жобаларды іске асыру кезінде қолданылатын стратегиялық маңызды, технологиялық жағынан күрделі тауарларға жататын машина жасау өнімдерінің тізбесін қалыптастыру бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Сонымен қатар, тауар өндірушілерді мемлекет регламенттеген сатып алуларда ілгерілету мақсатында «Өзін-өзі реттеу туралы» ҚРЗ іске асыру құралы ретінде индустриялық сертификаттау институтын дамыту бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Сауда саясаты шеңберінде машина жасау өнімдерін ішкі және сыртқы нарықтарда (перспективалы бағыттар – Өзбекстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Түрікменстан, Ресей, Ауғанстан, Пәкістан, Иран, Әзірбайжан, Армения, Моңғолия, Чили, Аргентина, Бразилия) одан әрі ілгерілету, жаңа өткізу нарықтарын игеру, сондай-ақ машина жасау өнімдерінің экспортын ілгерілету үшін ынталандырудың қаржылық шараларын ұсыну жоспарлануда.

Машина жасау өнімінің экспортын ынталандыру бөлігінде отандық өңделген тауарларды ілгерілету жөніндегі индустриялық-инновациялық қызмет субъектілері шығындарының бір бөлігін өтеу қағидаларына, өнімді қайта бөлу деңгейлерін айқындау әдістемесімен және қаржыландырудың жыл сайынғы лимиттерін ұлғайта отырып, оларды ілгерілету жөніндегі шығындар ішінара өтелетін отандық өңделген тауарлардың тізбесін қайта қарау бөлігінде өзгерістер енгізу қажет.

Елішілік құндылықты арттыру және реттеліп сатып алу тетіктерін жетілдіру үшін «Жер қойнауы және жер қойнауын пайдалану туралы» ҚР Кодексіне «Өнеркәсіптік саясат туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшартта қамтылған міндетті шарттарды енгізу бөлігінде өзгерістер енгізілетін болады:

- елішілік құндылықты дамыту бағдарламаларын бекіту және іске асыру;

- ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар жасасу;

- келісімшарттық сатып алу шарттарын жасасу (офсеттік келісімдер);

- өңдеуші өнеркәсіп кәсіпорындарын отандық бастапқы материалдармен (шикізатпен) қамтамасыз ету.

Бұдан басқа, жер қойнауын пайдаланушыларды, сондай-ақ табиғи монополиялар субъектілерін мемлекеттік сатып алу және сатып алу жүйесіне ұзақ мерзімді офтейк-келісімшарттар жасасу тәжірибесі таратылатын болады.

Табиғи монополиялар субъектілерінің тауарларын, жұмыстары мен көрсетілетін қызметтерін сатып алуда елішілік құндылықты дамытуды ынталандыруға, сондай-ақ сатып алынған тауарлар, жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер және олардағы елішілік құндылық үлесі туралы есептерді талдауға бағытталған шараларды әзірлеу және енгізу жоспарлануда.

Отандық машина жасау өнімдерін өндірушілер үшін мемлекеттік және реттелетін сатып алулардағы шарттық міндеттемелерді орындау шеңберінде 10 күнге дейінгі мерзімде кемінде 30% мөлшерінде аванс төлеу жөніндегі мәселе пысықталатын болады.

Отандық машина жасау өнімін мемлекеттік сатып алу порталындағы жеке лотқа ілгерілету шеңберінде мемлекеттік сатып алудың ұлттық режимінен алу тетігі шеңберінде машина жасау тауарлары бөлінетін болады.

Бұдан басқа, жер қойнауын пайдаланушылар тауар биржалары арқылы ҚПҚ сатып алған кезде сатып алынатын тауарлардың саны Қазақстан Республикасының тауар биржалары туралы заңнамасына сәйкес бекітілетін биржалық тауарлардың тізбесі және тауар биржалары арқылы өткізілетін тауарлардың ұсынылатын партияларының ең аз мөлшері бойынша ғана шектелетін болады.

Бұдан басқа, мемлекет реттейтін сатып алу шеңберінде тапсырыс берушілердің қарсы міндеттемелерге (оқшаулау деңгейін арттыру, пайданың кемінде 50% мөлшерінде жаңа өндірісті одан әрі дамытуға немесе құруға қайта инвестициялау) айырбастау үшін индустриялық сертификаттары бар отандық өндірушілермен бірінші кезектегі тәртіппен ұзақ мерзімді шарттар мен офтейк-келісімшарттар жасасу жөніндегі міндеттемесі енгізілетін болады.

Технологиялық күрделі машина жасау өнімін «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ еншілес тәуелді ұйымдарының (бұдан әрі – Қордың ЕТҰ) бірінші кезектегі сатып алу тізбесіне жеткізу мерзімі кемінде күнтізбелік 120 күнді белгілей отырып және тоқсандық/ай сайынғы жеткізу кестелерін қолдана отырып енгізу бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Жосықсыз өнім берушілерді сатып алу процесінен шығару үшін «Самұрық-Қазына» АҚ өнім берушілерінің қаржылық тұрақтылығын тексеру тетігі енгізілетін болады.

Екінші бағыт шеңберінде машина жасауды дамытудың негізгі векторларының бірі техникалық реттеу және стандарттау құралдарын пайдалануды жандандыру болады:

1. ішкі нарықты қауіпті, контрафактілі және сапасыз өнімдерден қорғау (тұрақты мониторинг және қатаң бақылау);
2. объектілерді жобалау, өндіру, салу және пайдалану кезінде оны міндетті пайдалану жөніндегі талаптарды белгілеу және қолдану бөлігінде отандық өнімді ішкі нарықта ілгерілету;
3. өндірілетін отандық өнімнің сапасы мен бәсекелестік артықшылықтарын арттыру;
4. экспортты дамыту үшін тарифтік емес кедергілер мен шектеулерді жою арқылы сыртқы нарықта отандық өнімді өткізуді кеңейту.

Экспорттық өнімді халықаралық стандарттауға қатысу жандандырылатын болады. Сондай-ақ жеке сынақ және сертификаттау базасын, сондай-ақ сәйкестікті бағалау жүйесін жетілдіру жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Мәселен, халықаралық стандарттардың талаптарына сәйкестік және машина жасау өніміне сәйкестік сертификаттарын (декларацияларын) беру үшін, оның ішінде Қазақстан Республикасының аумағында қамтылмаған сертификаттық сынақтарды жүргізу үшін зертханалар мен полигондардың базалық отандық сынақ-сертификаттау орталықтарын жаңғырту және жете жарақтандыру үшін стендтер мен жабдықтарға қажеттіліктер айқындалатын болады.

Келесі іс-қимыл қолданыстағы және жаңа техникалық стандарттардың, ЕАЭО, ЕО және басқа да бірлестіктердің МЕМСТ және регламенттерінің талаптарына сәйкес машина жасау өніміне толыққанды сынақтар жүргізу үшін сынақ орталықтарын (зертханаларды, полигондарды) жаңғыртуды және қосымша жарақтандыруды қоса қаржыландыру болып табылады.

Сонымен қатар, елде халықаралық институттармен (АРІ, АЅМЕ, МЭК және т.б.) аккредиттелген жаңа сынақ - сертификаттау орталықтарын құру қажеттілігі бар.

Жалпы, салада техникалық реттеу жүйесін дамыту жөніндегі күш-жігер нақты сектордың қажеттілігін ескере отырып, халықаралық және жаңа ұлттық стандарттарды әзірлеуге, «жасыл» технологиялар мен стандарттарды қолдануды ынталандыруға, сондай-ақ саладағы ғылыми-инновациялық қызметті және инновациялық өнімге сұранысты ынталандыруға бағытталатын болады.

Ағымдағы жай-күйді және одан әрі перспективаларды ескере отырып, машина жасауды одан әрі кешенді дамыту шеңберінде машина жасау секторларындағы дамудың негізгі бағдарлары мыналар болып табылады:

Тау-кен металлургиялық машина жасау. Сектор кәсіпорындарын бастапқы материалдармен қамтамасыз ету, сондай-ақ импортталатын жабдықтар мен механизмдер үшін қосалқы бөлшектер шығаруды кезең-кезеңімен игеру жөнінде шаралар қабылданатын болады (тазалау және үңгілеу комбайндары, көмір жонғылары, шахталық вагонеткалар, тиегіштер, шығырлар мен көтергіш қондырғылар, таспалы конвейерлер, аспалы рельсті жолдар, механикаландырылған бекітпелер, бұрғылау білдектері, сорғылар мен желдеткіштер, болат балқыту жабдықтары тау-кен байыту фабрикалары үшін).

Өнеркәсіптік құрастыру туралы келісімдерді қолдану тәжірибесі тау-кен металлургиялық машина жасау өнімдеріне де қолданылатын болады.

Цифрлық автоматтандырылған басқару элементтері бар нарықта талап етілетін жаңғыртылған карьер, бұрғылау және ұңғыма машиналарының өндірісін дамытуға ерекше назар аударылатын болады.

Мұнай-газ машина жасау. Бірінші кезектегі тәртіппен үш ірі операторды қоса алғанда, мұнай-газ секторы компанияларынан мұнай-газ машина жасау өнімдеріне (жабдықтарға, материалдарға) қажеттілік бойынша ақпаратты ашу және тұрақты негізде алу қамтамасыз етілетін болады.

Күш-жігер үш ірі оператордың (ТШО, НКОК, КПО) сатып алуларына қатысу үшін сертификаттау және стандарттау жөніндегі ең үздік әлемдік талаптарға (API, ASME және т.б.) сәйкес келетін шығарылатын өнімнің сапасын арттыруға шоғырландырылатын болады. Ол үшін, оның ішінде құзыреттерді арттыру және технологиялық инвесторларды тарту жөнінде шаралар қабылданатын болады. Халықаралық өндірушілермен, оның ішінде олардың өндірісін оқшаулау және технологияларды Қазақстан Республикасына трансферттеу мәселесі бөлігінде түпнұсқа OEM-жабдықтарды[11] оқшаулау бойынша жұмыс жандандырылатын болады.

Бұдан басқа, қолданыстағы мұнай-газ жабдықтары мен олардың компоненттерінің (құбыр өнімдері, бекіту арматурасы, газды сүзуге арналған жабдық, сорғы жабдығы, жоғары қысымды ыдыстар, бұрғылау бастиектері, қашаулар мен бұрғылау құралдары, компрессорлар мен олардың компоненттері және т.б.) жаңа өндірістерін одан әрі дамыту және құру жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

Энергетикалық машина жасау. Экономиканың негізгі саласы электр энергетикасы болып табылады. Саланың орнықты және озық дамуы, тұтынушыларды электр және жылу энергиясымен тұрақты қамтамасыз ету ел экономикасын дамытудың негізі және халықтың өркениетті өмір сүру жағдайларын қамтамасыз етудің ажырамас факторы болып табылады.

Өз кезегінде электр энергетикасы саласын сенімді, жоғары технологиялық және энергия тиімді жабдықтармен қамтамасыз ету – бұл энергетикалық машина жасаудың міндеті.

Осыған байланысты электр энергетикасындағы, электр және жылу желілеріндегі негізгі өндірістік қорларды салу, реконструкциялау және жаңғырту отандық энергетикалық машина жасау әлеуетін дамыту және іске асыру есебінен, оның ішінде отын-энергетикалық кешенді дамыту тұжырымдамасын және жаңартылатын энергия көздерін дамыту жөніндегі жоспарларды (бұдан әрі – ЖЭК) іске асыру шеңберінде жүзеге асырылатын болады.

Электротехникалық машина жасау. Қолданыстағы өндірістердің базасында халықаралық стандарттарға сәйкес сынақ орталықтары мен зертханаларды дамыту, оның ішінде жете жарақтандыру қамтамасыз етілетін болады.

Қазақстанның Халықаралық электротехникалық комиссияға кіруі жөнінде шаралар қабылданатын болады.

Импорттың едәуір көлемі белгіленген өнім өндірісін дамыту бойынша жұмыс жалғасады. Ол үшін экономикалық орындылығы мен қолда бар бәсекелестік артықшылықтарын (қажетті нақты шикізаттың болуы және т.б.) ескере отырып, өз өндірісінің есебінен оларды алмастыру жөніндегі мүмкіндіктерді айқындай отырып, импортталатын электротехникалық машина жасау өнімінің номенклатурасына толық талдау жүргізілетін болады.

Жоғары сұранысқа ие күнделікті пайдаланылатын өнімдерге (тұрмыстық техника, лифтілер, аккумуляторлық батареялардың жаңа түрлері, оның ішінде стационарлық) баса назар аударылатын болады.

Бұдан басқа, нарықты мынадай өнімдермен қанықтыру бойынша жұмыс жүргізілетін болады: электр тарату және реттеу аппаратурасы, электр монтаждау құрылғылары, электр оқшаулау бұйымдары.

Теміржол машиналарын жасау. ҚР СЖРА ҰСБ деректері бойынша теміржол вагондарының паркі 2,6 мың жолаушылар вагонынан және 139,1 мың жүк вагонынан тұрады. Күтілетін шығуға байланысты қазақстандық операторлардың жүк вагондарына қажеттілігі 2027 жылға дейін 16,5 мың бірлікті құрайды. Вагондарға қажеттілікті қанағаттандыру үшін вагон паркін 2028 жылға дейін жаңарту бағдарламасы әзірленеді және іске асырылады.

Жүк және жолаушылар вагондарының модельдік қатарын шығаруды кеңейту үшін отандық өндірушілермен бірлесіп шағын, орта және ірі вагон құюдың сериялық шығарылымын (бүйір жақтау, үдеткіш арқалық, автотіркеу, корпус буксы және т.б.) игеру жөніндегі жобаларды іске асыру, сондай-ақ жылжымалы құрамның әртүрлі компоненттері мен тораптарын (локомотив бандаждары, жаңа модификациядағы тұтас илектелген дөңгелектер) өндіруді игеру жоспарлануда, орталық осьтер, теміржол серіппелері), жолдың жоғарғы құрылымының элементтері және т. б. Осы жобаларды іске асыру вагондарды оқшаулауды 36% - дан 70% - ға дейін арттыруға мүмкіндік береді.

Бұдан басқа, Қазақстанда теміржол техникасын игеру кезінде тиімді оқшаулауды құру мақсатында, сондай-ақ жеткілікті элементтік базаны шығару үшін бірқатар мамандандырылған кәсіпорындарды жаңғырту немесе илек, болат және шойын құю, соғу, мөртабан бұйымдарын кейіннен өңдей отырып, жаңа өндірістер құру жоспарлануда.

Жылжымалы құрамды жаңарту мақсатында «Қазақстанның Даму Банкі» АҚ және/немесе «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ арқылы жеңілдікті қаржыландыру көзделетін болады.

Теміржол тартқыш жылжымалы құрамының паркін жаңарту мәселесі ерекше көзге түседі. Локомотив паркінің едәуір бөлігі 2035 жылға дейін ауыстыруды қажет етеді. Магистральдық локомотивтердің орташа тозуы 70%, маневрлік локомотивтер 75% құрайды (орта есеппен 10 локомотивтің 7-і тозған).

Тартқыш жылжымалы құрамның қысқаруын өтеу үшін кәсіпкерлердің жаңа локомотивтерді сатып алуын ынталандыру қажет.

Жалпы, өңірлерде теміржол машиналарын жасауды одан әрі дамыту оларды дамыту жөніндегі жоспарларды, қалыптасқан қазіргі жағдайлар мен қолда бар қуаттарды ескере отырып жүзеге асырылатын болады. Мәселен, вагон жасау Павлодар және Солтүстік Қазақстан облыстарында, ал тартқыш жылжымалы құрам (локомотивтер, электровоздар) өндірісі Астана қаласында өз дамуын жалғастырады.

Автомобиль жасау. Инновациялық өнімді әзірлеу және игеру үшін құзыреттерді дамытудың технологиялық орталықтары құрылатын болады. Бұдан басқа, тәуелсіз сынақ-сертификаттау базасын енгізу үшін халықаралық аккредиттелген отандық сынақ зертханаларын құру жоспарлануда.

Бұдан басқа, өнеркәсіптік өндірістерді оқшаулау тиімділігін арттыру және Қазақстан Республикасының аумағында өзінің құрамдас базасын дамыту үшін жұмыс базалық өндірістік алаңдарда күш-жігер мен ресурстарды шоғырландыра отырып, өндірістік тізбектерді дамыту жолымен құрылатын болады.

Ол үшін қолданыстағы өндірушілерге шығарылатын өнімді оқшаулауды ұлғайту жөніндегі талаптар күшейтілетін болады. Көлік құралдарының жаңа өндірушілері үшін 3-4 жыл ішінде шағын торапты құрастыру әдісімен өндіріс үлесін кезең-кезеңімен ұлғайту жөніндегі талаптарды енгізу қажет.

Бұл ретте көлік құралдарын өнеркәсіптік құрастыру туралы келісімдер жасасқан кәсіпорындар үшін ынталандыру шараларының көлемі өнеркәсіптік саясат туралы Заңның 63-бабында көзделген көлік құралдарын өнеркәсіптік құрастыру туралы келісімді жасасу қағидалары мен шарттарына сәйкес оқшаулауды бағалаудың балдық жүйесінің қол жеткізілген деңгейі негізінде айқындалатын болады.

Автомобиль жасауды одан әрі сапалы дамыту үшін отандық автокомпоненттерді одан әрі тереңдету және қолдану (жаңа технологиялық операциялар мен жинақтауыштарды игеру) қамтамасыз етіледі. Осылайша, автомобиль орындықтарын, мультимедиялық жүйелерді, полиуретанды кілемшелерді, қаптамаларды, шашыратқыш бамперлерді және т.б. өндіру ұйымдастырылады. Оқшаулауды одан әрі тереңдету осы операциялар моделінің өндіріс көлемін толық игеруді ескере отырып, шағын тораптық өндіріс (CKD) әдісімен көлік құралдарының шығарылуын ұлғайтуға мүмкіндік береді. Бұл ретте көлік құралдарының үлгілерін өндірушілер үшін ынталандыру шаралары шағын тораптық өндірісті ескере отырып, оқшаулауды бағалаудың балдық жүйесінің белгіленген шекті мәндерінің орындалуына байланысты берілетін болады.

Келешекте-автоөнеркәсіпті дамыту автомобиль көлігінің экологиялық таза түрлерін (электромобильдер, электробустар), олардың компоненттерін (батареялар және т.б.) және инфрақұрылымды (электр зарядтау станцияларының желісі) өндіру бағытында жүзеге асырылатын болады.

Сонымен қатар, электромобильдерді дамыту мен инфрақұрылыммен қамтамасыз етуді бірыңғай 2кімші жүзеге асыруы тиіс, оның мақсаты энергетикалық ағын мен электрондық базаның қауіпсіздігін бақылау болып табылады. Бұл жұмысты электр жанармай құю станциялары желісінің ұлттық операторы (ЭҚЖ операторы) жүргізуі тиіс, ол үшін Қазақстан Республикасында электр автомобиль көлігі мен электр зарядтау станцияларының инфрақұрылымын дамыту жөніндегі тұжырымдаманы бекіту және іске асыру қажет.

Жалпы, елде толыққанды OEM өндірісін құру, сондай-ақ отандық платформаны әзірлеу және одан әрі дамыту қажет.

Ауылшаруашылық машина жасау. Ауыл шаруашылығы өндірісін кешенді механикаландыру үшін машиналар мен технологиялар жүйесі әзірленетін болады, ол секторды одан әрі жүйелі дамыту үшін негіз болады.

Сонымен қатар, өндірілетін ауыл шаруашылығы техникасының, машиналарының, сондай-ақ тіркеме және аспалы жабдықтардың жаңа номенклатурасы мен түрлерін кеңейту және игеру, ауыл шаруашылығы машиналары мен жабдықтарын (доңғалақ дискілері, шиналар, шыныдан және пластиктен жасалған бұйымдар, мойынтіректер, тез тозатын жұмыс органдары) өндіру үшін құрамдас базаны оқшаулау үлесін ұлғайту, оның ішінде сектор ішіндегі кәсіпорындар арасындағы кооперацияны және бір типті және ерекше өнім өндірудегі салааралық кооперацияны дамыту.

Ауыл шаруашылығы техникасының, машиналар мен жабдықтардың отандық өндірістерін мемлекеттік ынталандыру тәсілдері қайта қаралатын болады.

Сондай-ақ, күш-жігер отандық өндірушілердің мүмкіндіктерін пайдалана отырып, машина-трактор паркін жаңартуға, ауыл шаруашылығы машиналарын жасау өнімдерін отандық өндірушілердің материалдық-техникалық базасын жаңғыртуға және оларды заманауи білдектермен және басқа да қосымша жабдықтармен жарақтандыруға бағытталатын болады.

Бұдан басқа, Қазақстан аумағында импорттық өндірістің сұранысқа ие ауыл шаруашылығы машиналарын жасау өнімін кезең-кезеңімен оқшаулау жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады.

Ауыл шаруашылығы техникасы паркіне өзекті талдау жүргізу мүмкіндігі мақсатында техникалық паспорттарды ауыл шаруашылығы техникасына электрондық техникалық паспорттар базасын құра отырып және оны мерзімді өзектендіре отырып, электрондық форматқа ауыстыру қамтамасыз етілетін болады. Тиісті мемлекеттік және квазимемлекеттік органдар – АШМ, ЦДИАӨМ, КТРМ, ҰАТ АҚ техникалық паспорттар базасын үйлестіру көзделетін болады. Бұл ақпараттық база бұдан әрі өнеркәсіп саласындағы деректердің ақпараттық жүйесіне біріктірілетін болады.

Ауыл шаруашылығы машиналарын жасау саласында ҒЗТКЖ жүргізу және оның нәтижелерін коммерцияландыру, жаңа ауыл шаруашылығы техникасын өндіруге қою және сынау жүйесін әзірлеу қажет.

Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайларына бейімделген ауыл шаруашылығы техникасының жаңа заманауи түрлерін әзірлеу үшін агроинженерия ғылыми-өндірістік орталығының базасында ауыл шаруашылығы машинасын жасауды дамыту жөніндегі ұлттық орталық құрылатын болады. Өсімдік шаруашылығы мен мал шаруашылығы өнімдерін өндірудің ғылыми негізделген технологияларын іске асыруды қамтамасыз ететін техникалық құралдар мен технологиялық жабдықтарды әзірлеу және жетілдіру бойынша жұмыс жүргізілетін болады.

Электрондық өнеркәсіп. Орта мерзімді перспективада электрондық өнеркәсіп өнімінің өндірісі барлық технологиялық қайта бөлімдерде: компоненттер, тақталар, модульдер, аппаратура, оның ішінде келісімшарттық өндіріс есебінен дамитын болады.

Келісімшарттық өндірістің жоғары сапалы және қол жетімді қызметтерінің кең ауқымы жобалаудан прототиптерге және сериялық өндіріске көшу уақытын айтарлықтай қысқартады. Бұл отандық OEM компанияларына жаңа және тез дамып келе жатқан нарықтарда маңызды артықшылық береді.

Секторды дамытудың перспективалы технологиялық бағыттары коммуникациялық жабдықтар, компьютерлер мен перифериялық жабдықтар, серверлер, бейнекамералар, коммутаторлар, өлшеу, тестілеу және навигацияға арналған құралдар мен аспаптар, сондай-ақ сәулелендіру, электромедициналық және электротерапевтік жабдықтар, Смарт Сити жобаларын қоса алғанда, экономиканың нақты секторындағы технологиялық процестер мен өндірістерді автоматтандыруға және цифрландыруға арналған аспаптар мен датчиктер өндірісі болып табылады, сондай-ақ аэроғарыш және қорғаныс өнеркәсібіне арналған электрондық құрылғылар мен аспаптар.

Қорғаныс өнеркәсібі.  Дайын өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің экспортына баса назар аудара отырып, күш құрылымдары тарапынан тапсырыстарды ұзақ мерзімді жоспарлауды ескере отырып, жаңа зәкірлік өндірістер құру жөнінде шаралар қабылданатын болады. ҒЗТКЖ шеңберінде жеке қару-жарақ әзірлемелерін жүргізу, қару-жарақ пен әскери техниканың жаңа үлгілерін жасау, өңірлік сервистік орталықтар құру жалғастырылатын болады.

Секторды жоғары техникалық білім берудің екі деңгейлі жүйесінде (бакалавр-магистр) тиісті кадрлармен қамтамасыз ету үшін елдің қолданыстағы техникалық жоғары оқу орындарының бірінің базасында арнайы кафедра құру арқылы қорғаныс-өнеркәсіп кешені үшін инженерлік кадрларды даярлау жөнінде шаралар қабылданатын болады.

ҚӨК кәсіпорындары ЖОО-ға бірлесіп әзірленген білім беру модульдері бойынша кадрларды нысаналы даярлауға тапсырыс беруге және оны қоса қаржыландыруға қатысуға мүмкіндік алады. Сонымен қатар, білім алушылар модульдердің бір бөлігінен, дипломдық жұмысты практикадан және дайындаудан тікелей серіктес кәсіпорында өтеді.

Экспортты дамыту, оның ішінде әскери-техникалық дипломатияны күшейту, экспортқа перспективалы елдерде дипломатиялық корпус штатын кеңейту және әскери-техникалық ынтымақтастық жөніндегі кеңесші лауазымын құру арқылы жалғасады.

Қорғаныс-өнеркәсіп кешенінің мемлекеттік активтерін кезең-кезеңімен жекешелендіру жөнінде шаралар қабылданатын болады, бұл жеке кәсіпорындарға өзгермелі экономикалық конъюнктураға неғұрлым жедел ден қоюға және қару-жарақ импорты кезінде технологияларды беру жөніндегі офсеттік саясат тетігін жандандыруға мүмкіндік береді.

Авиация өнеркәсібі. Отандық және шетелдік нарықтардың өзекті басымдықтарын, сондай-ақ олардың даму үрдістерін ескере отырып, секторды дамыту стратегиясы қалыптастырылатын болады.

Авиация өнеркәсібі үшін авиация өндірісін сертификаттау жөніндегі орган құра отырып, шығарылатын өнімді сертификаттауды жүргізу тәртібін айқындау қажет. Талаптарды белгілеу және өнімнің мақсатына сәйкестігін қамтамасыз ету үшін авиация саласындағы ұлттық стандарттарды әзірлеу қажет.

Авиациялық техниканы, оның ішінде қос мақсаттағы техниканы әзірлеу, өндіру, жөндеу және сынау жөніндегі қызметті лицензиялау және сертификаттау жөніндегі жүйе әзірленетін болады. Даму тек ішкі нарықтың қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін ғана емес, сонымен бірге сыртқы нарықтарға да бағыт алады.

Бұдан басқа, саланы сындарлы бәсекеге қабілетті шешімдермен және технологиялармен, сондай-ақ сынақтармен және сапаны бақылаумен қамтамасыз ету үшін ғылыми іргелі, қолданбалы және зертханалық база құру қамтамасыз етілетін болады.

Білікті мамандармен қамтамасыз ету үшін бейінді оқу орны қажетті техникалық оқыту құралдарымен жарақтандырылатын болады (FFS типі бойынша динамикалық ұтқырлық жүйесіндегі толық пилотаждық жаттықтырушылар).

Ауыл шаруашылығы, құтқару қызметтері және басқа да қызметтер мұқтажы үшін шағын азаматтық авиация ұшақтары мен тікұшақтардың құрастыру өндірісін игеру, ұшқышсыз ұшу аппараттарын құру перспективалы бағыт болып табылады.

Азаматтық және қорғаныс авиациясы үшін өзінің жөндеу-сервистік базасын өңірлік деңгейде кезең-кезеңімен дамыту маңызды болып табылады.

1. Кешенді жоспардың нәтижелері

Кешенді жоспарды табысты іске асыру ұзақ мерзімді кезеңде бәсекеге қабілеттілікті арттыру арқылы машина жасау саласының ғана емес, сонымен қатар өңдеуші өнеркәсіптің де орнықты және теңгерімді өсуін қамтамасыз етуге ықпал ететін болады, осылайша елдің әртараптандырылған және технологиялық өнеркәсібі мен экономикасын қалыптастыруға жәрдемдесетін болады.

Бағдарламаның негізгі сапалы нәтижелері жұмыс істеп тұрған өндірістерді технологиялық жаңарту және жаңғырту жолымен еңбек өнімділігінің өсуі, отандық өндірушілердің ішкі нарықтағы позицияларын нығайту және сыртқы нарықтарға кеңею үшін олардың бәсекелестік артықшылықтарын арттыру болады.

Қолда бар әлеует пен сұраныс тұрғысынан саланың негізгі секторлары – теміржол, электротехникалық және энергетикалық, тау-кен металлургиялық, мұнай – газ және ауыл шаруашылығы машина жасау-кейінгі технологиялық қайта бөлу өндірістерін дамыту және оларды дамытудан экономиканың басқа секторларына кең мультипликативтік әсерді қамтамасыз ету есебінен локомотивтердің рөлін атқарады.

Ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін енгізу және қолдану негізінде саланы жедел дамыту экономиканың импортқа тәуелділігін төмендетеді және ЕАЭО елдерінің нарыққа шығуын ескере отырып, олардың экспорттық әлеуетін кеңейтеді (ЕАЭО елдерінің өңделген өнімдерін импорттау қажеттілігі 2021 жылы - 295 млрд АҚШ доллары), сыйымдылығы 180 млн адамнан астам.

Машина жасау секторларының ғылымды қажетсінетін технологиялары мен бәсекеге қабілетті өнімдерін құру және енгізу Қазақстанға сапалы жаңа индустрияның негізін құруға мүмкіндік береді.

Қолайлы макроорта мен индустриялық ахуалды қалыптастыру, саланы дамыту үшін қолда бар кедергілер мен шектеулерді азайту, еркін бәсекелестікті дамыту үшін жағдайлар жасау, елішілік құндылықты арттыру, тиімді ынталандыру саясатын жүргізу, ірі өнеркәсіптік кәсіпорындардың айналасында шағын және орта бизнес кәсіпорындарының экожүйесін мақсатты құру есебінен отандық индустриялық кәсіпкерлікті дамытуда сапалы өсу болады.

Инновациялық инфрақұрылымды одан әрі дамыту, сапа инфрақұрылымын құру, энергия үнемдеу саласында нормативтік-құқықтық базаны қалыптастыру, экономиканың басым салаларында ҒЗТКЖ нәтижелерін енгізу есебінен озық технологиялар трансферті және жаңа әзірлемелерді игеру үшін жүйелі жағдайлар жасалатын болады.

Теңгерімді фискалдық жүктеме есебінен жоғары технологиялық және экспортқа бағдарланған өндіріске саланың инвестициялық тартымдылық деңгейі артады.

Арнайы қолдау бағдарламаларын қаСИМтын өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру құралдары мен шараларының қалыптасқан бірыңғай жүйесі мемлекет пен бизнестің күш-жігерін үйлестіруге және шоғырландыруға мүмкіндік береді және синергетикалық әсерге алып келеді, бағдарламаның қойылған мақсаттарына қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, салада қосылған құнды ұлғайту, ҚР-да өндірілетін машина жасау өнімдерінің өнеркәсіптік қауіпсіздігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру «Өнеркәсіптік саясат туралы» ҚР Заңында белгіленген мақсаттарды, міндеттерді, негізгі қағидаттар мен тәсілдерді мүлтіксіз тәжірибелік іске асыру жағдайында ғана мүмкін болады